NASA ve IBM’in Yeni Yapay Zekâ Modeli Surya ile Güneş Fırtınaları Artık Daha İyi Tahmin Edilebilecek
Güneş, uzaydaki enerji ve parçacık patlamalarıyla Dünya’yı etkileyen güneş fırtınalarına neden oluyor. Bu patlamalar, radyo sinyallerinin bozulması, uyduların işlevlerinin aksaması ve astronotlar için radyasyon tehlikesi gibi sorunlara yol açabiliyor. NASA ve IBM iş birliğiyle geliştirilen yeni yapay zekâ modelinin amacı ise bu tür tehlikeli güneş patlamalarını önceden tahmin etmek ve böylece zararları en aza indirmek.
Surya: Güneşin Sırlarını Çözmeye Yönelik Açık Kaynak Yapay Zekâ
NASA ve IBM, Surya adını verdikleri yeni bir makine öğrenmesi modelini açık kaynak olarak yayınladı. Surya, NASA’nın on yılı aşkın süredir topladığı güneş verileri üzerinde eğitildi. Bu yoğun verisetleri, Güneş Dinamikleri Gözlemevi (Solar Dynamics Observatory) tarafından farklı dalga boylarında eşzamanlı olarak çekilen fotoğraflardan oluşuyor. Toplam veri hacmi 250 terabaytı geçerken, bu model güneşte meydana gelen parlamaların ve koronal kütle atımlarının erken tespiti için geliştirildi.
Uzmanlar, güneşten kaynaklanan bu patlamaların ne zaman ve hangi şiddette olacağını tahmin etmenin mevcut yöntemlerle oldukça zor olduğunu belirtiyor. Ancak Surya, yaptığı erken testlerle bazı güneş parlamalarını yaklaşık iki saat öncesinden tahmin edebildiğini gösterdi. IBM’den Juan Bernabe-Moreno’ya göre bu uyarı süresi, mevcut yöntemlere kıyasla en az iki kat daha uzun olabilir. Her ne kadar iki saat tüm etkileri önlemek için yeterli olmasa da, bu ekstra zaman kritik kararlar almak için değerli bir fırsat sunuyor.
Güneş Fırtınalarının Tehlikeleri ve Tahminin Önemi
Güneş fırtınaları sırasında açığa çıkan enerji dalgaları Dünya’da pek çok olumsuz etkiye neden olabilir:
- Radyo ve iletişim sinyallerinin bozunması
- Yörüngedeki uydularda bilgisayar hatalarının yaşanması
- Elektrik şebekelerinin arızalanması ve büyük çaplı güç kesintileri
- Astronotlar için tehlikeli radyasyon patlamaları
Özellikle devasa boyutlardaki süper güneş fırtınaları, yörüngedeki uyduların devre dışı kalması ve küresel ölçekte elektrik altyapısının çökmesi gibi felaket sonuçlar doğurabilir. Bilim insanları, böyle büyük bir süper fırtınanın uzun zamandır beklenmekte olduğunu düşünüyor.
ETH Zurich’den gökbilimci Louise Harra’ya göre, güneşin görüntülerinden kısa vadede parlama olup olmayacağını anlamak mümkün, ancak tam olarak ne zaman ve ne kadar şiddetli bir parlama yaşanacağını kestirmek oldukça zor. Surya modelinin en önemli vaadi, bu zamanlama ve güç tahminini daha doğru hale getirebilmesi.
Surya’nın Geleceği ve Güneş-Hava İlişkisi Üzerindeki Potansiyeli
Surya sadece güneşten gelen fırtınaları tahmin etmekle kalmayacak, aynı zamanda Dünya’daki hava olaylarıyla güneş aktiviteleri arasındaki bağlantıları da çözmek için kullanılması planlanıyor. IBM araştırmacısı Bernabe-Moreno’nun belirttiği gibi, güneş aktivitelerinin yıldırımlar gibi hava hadiseleri üzerinde etkileri olabileceğine dair bazı kanıtlar bulunuyor.
NASA ve IBM, Surya modelinin genel amaçlı bir temel model olarak geliştirilmesinden dolayı, güneşin fiziğindeki pek çok bilinmeyeni ortaya çıkarabileceğine inanıyor. Nasıl ki büyük dil modelleri (örneğin ChatGPT) farklı alanlarda çeşitli görevleri yerine getirebiliyorsa, Surya da güneşle ilgili birçok karmaşık durumu anlamada önemli roller üstlenecek.
Bernabe-Moreno’nun da dediği gibi, “Güneşi anlamak, diğer pek çok yıldızı anlamanın anahtarıdır. Güneşi adeta bir laboratuvar gibi kullanıyoruz.” Surya’nın başarısı, yalnızca güneş fırtınalarını tahmin etmekle kalmayacak, aynı zamanda uzaydaki hava durumunun ve gezegenimizle etkileşiminin anlaşılmasında da çığır açabilir.
Özetle, Surya modeli hem bilim camiası hem de günlük yaşamımız için güneş kaynaklı tehlikeleri daha iyi yönetmenin kapılarını aralıyor. Erken uyarı sistemlerinin geliştirilmesi, teknolojik altyapımızın korunması ve uzay araştırmalarının güvenliği için çok önemli bir adım teşkil ediyor.
